مقدمه
روش درصد پیشرفت کار یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین روش‌ها در حسابداری پیمانکاری است که به کمک آن می‌توان میزان درآمد و سود پروژه‌های بلندمدت را در طول اجرای کار شناسایی کرد. در پروژه‌های عمرانی و ساختمانی که معمولاً چند سال زمان می‌برند، اگر تا پایان پروژه هیچ درآمدی ثبت نشود، مدیران و سرمایه‌گذاران نمی‌توانند تصویری واقعی از وضعیت مالی شرکت داشته باشند. به همین دلیل، روش درصد پیشرفت کار ابزاری قدرتمند برای محاسبه دقیق درآمد و هزینه در هر مرحله از پروژه به شمار می‌رود.
این روش نه‌تنها برای حسابداران، بلکه برای مدیران پروژه و حتی کارفرمایان نیز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چراکه به آن‌ها کمک می‌کند درک بهتری از سودآوری، هزینه‌ها و جریان نقدی پروژه داشته باشند. در ادامه، به صورت ساده و همراه با مثال‌های کاربردی، این روش را بررسی می‌کنیم تا برای همه مخاطبان قابل فهم باشد.
روش درصد پیشرفت کار چیست؟
روش درصد پیشرفت کار در حسابداری پیمانکاری، روشی است که به کمک آن درآمد و سود پروژه‌های بلندمدت به‌صورت مرحله‌ای شناسایی می‌شود. یعنی به جای اینکه منتظر بمانیم پروژه به طور کامل تمام شود، در هر مرحله متناسب با میزان پیشرفت کار، بخشی از درآمد و سود ثبت می‌شود.
برای مثال، تصور کنید یک پیمانکار قرارداد ساخت یک پل را با مدت زمان ۳ سال امضا کرده است. اگر بخواهیم تا پایان پروژه هیچ درآمدی ثبت نکنیم، صورت‌های مالی شرکت در این ۳ سال چیزی از عملکرد واقعی نشان نمی‌دهند. اما با استفاده از روش درصد پیشرفت کار، می‌توان در پایان هر سال بر اساس هزینه‌های انجام‌شده یا میزان کار تکمیل‌شده، درآمد و سود همان سال را محاسبه و ثبت کرد.
این روش در استانداردهای حسابداری به‌عنوان یکی از بهترین روش‌ها برای گزارشگری مالی پروژه‌های پیمانکاری معرفی شده است؛ زیرا تصویر واقعی‌تری از وضعیت مالی شرکت ارائه می‌دهد و به مدیران و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تصمیمات دقیق‌تری بگیرند.
مزایا و معایب روش درصد پیشرفت کار
همان‌طور که هر روش حسابداری نقاط قوت و ضعف خودش را دارد، روش درصد پیشرفت کار هم مزایا و محدودیت‌هایی دارد که شناخت آن‌ها کمک می‌کند تصمیم درستی برای استفاده از این روش بگیریم.
مزایا:
- شفافیت در گزارشگری مالی: با این روش، درآمد و سود پروژه در طول اجرا مرحله‌به‌مرحله مشخص می‌شود و صورت‌های مالی وضعیت واقعی‌تری نشان می‌دهند.
- کنترل بهتر هزینه‌ها و درآمدها: وقتی در هر مرحله میزان پیشرفت کار محاسبه و ثبت می‌شود، مدیران پروژه راحت‌تر می‌توانند هزینه‌ها را با بودجه مقایسه کنند.
- امکان تصمیم‌گیری دقیق‌تر: سرمایه‌گذاران و کارفرمایان می‌توانند بر اساس اطلاعات واقعی‌تر، درباره ادامه یا تغییر مسیر پروژه تصمیم بگیرند.
- کاهش ریسک ناگهانی زیان: چون سود و زیان به مرور شناسایی می‌شود، شرکت در پایان پروژه با یکباره زیان یا سود غیرمنتظره مواجه نمی‌شود.
معایب:
- نیاز به برآورد دقیق هزینه‌ها: اگر هزینه‌های کل پروژه به‌درستی پیش‌بینی نشود، محاسبات درصد پیشرفت هم دچار خطا خواهد شد.
- پیچیدگی در اجرا: به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ، محاسبه دقیق میزان پیشرفت و ثبت‌های حسابداری آن ممکن است زمان‌بر و دشوار باشد.
- وابستگی به اطلاعات فنی پروژه: گاهی حسابدار برای تعیین درصد پیشرفت باید به گزارش‌های فنی مهندسان و مدیر پروژه تکیه کند که همیشه هم دقیق یا به‌موقع نیستند.
فرمول و مراحل محاسبه درصد پیشرفت کار
محاسبه درصد پیشرفت کار در حسابداری پیمانکاری معمولاً بر اساس هزینه‌های انجام‌شده نسبت به کل هزینه برآوردی پروژه انجام می‌شود. به زبان ساده، هرچه بیشتر خرج کنید، نشان‌دهنده پیشرفت بیشتر پروژه است.
فرمول اصلی:
مراحل محاسبه:
- برآورد کل هزینه پروژه
- در ابتدای قرارداد، کل هزینه‌های مورد نیاز برای اجرای پروژه (مواد، دستمزد، سربار و …) برآورد می‌شود.
- محاسبه هزینه‌های واقعی انجام‌شده
- در پایان هر دوره مالی (مثلاً سال یا فصل)، هزینه‌هایی که تا آن زمان صرف پروژه شده است، جمع‌آوری می‌شود.
- به‌دست آوردن درصد پیشرفت
- هزینه‌های واقعی انجام‌شده تقسیم بر کل هزینه برآوردی پروژه و ضربدر ۱۰۰ می‌شود.
- محاسبه درآمد شناسایی‌شده
- درآمد قرارداد × درصد پیشرفت کار = درآمدی که باید در همان دوره شناسایی شود.
- محاسبه سود ناخالص شناسایی‌شده
- درآمد شناسایی‌شده – هزینه‌های واقعی انجام‌شده = سود ناخالص همان دوره.
مثال عددی ساده:
فرض کنید پیمانکاری قراردادی به مبلغ ۵ میلیارد تومان امضا کرده است.
- کل هزینه‌های برآوردی پروژه = 4 میلیارد تومان
- هزینه‌های واقعی انجام‌شده تا پایان سال اول = 1 میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان
محاسبه:
- درصد پیشرفت کار = (۱,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ÷ ۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) × ۱۰۰ = ۳۰٪
- درآمد شناسایی‌شده = 5,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ × ۳۰٪ = ۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان
- سود ناخالص = 1,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ – ۱,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ = ۳۰۰ میلیون تومان
ثبت‌های حسابداری در روش درصد پیشرفت کار
وقتی درصد پیشرفت کار و درآمد شناسایی‌شده محاسبه شد، باید در دفاتر حسابداری هم ثبت‌های مربوطه انجام شود. در این روش معمولاً از حساب‌های «کار در جریان پیمان»، «درآمد پیمانکاری» و «صورت وضعیت‌های تأیید شده» استفاده می‌شود.
مراحل ثبت حسابداری
- ثبت هزینه‌های انجام‌شده پروژه
هر هزینه‌ای که در طول پروژه صرف می‌شود (مواد، دستمزد، سربار و …)، ابتدا در حساب «کار در جریان پیمان» ثبت می‌گردد:- بدهکار: کار در جریان پیمان
- بستانکار: نقد و بانک یا حساب‌های پرداختنی
- ثبت درآمد شناسایی‌شده بر اساس درصد پیشرفت کار
درآمدی که محاسبه کردیم (مثلاً ۱.۵ میلیارد تومان در مثال قبلی) به‌عنوان درآمد دوره ثبت می‌شود:- بدهکار: کار در جریان پیمان
- بستانکار: درآمد پیمانکاری
- ثبت صورت وضعیت‌های تأیید شده توسط کارفرما
وقتی کارفرما صورت وضعیت را تأیید کند، مطالبات پیمانکار شناسایی می‌شود:- بدهکار: حساب‌های دریافتنی (کارفرما)
- بستانکار: صورت وضعیت تأیید شده
- تسویه با کارفرما (دریافت وجه)
زمانی که کارفرما مبلغ صورت وضعیت را پرداخت کند:- بدهکار: نقد و بانک
- بستانکار: حساب‌های دریافتنی (کارفرما)
مثال ادامه‌دار از بخش قبلی:
- هزینه واقعی انجام‌شده: ۱.۲ میلیارد تومان
- درآمد شناسایی‌شده: ۱.۵ میلیارد تومان
- سود ناخالص: ۳۰۰ میلیون تومان
ثبت‌ها:
- هزینه‌ها ← بدهکار: کار در جریان پیمان (۱.۲ میلیارد) / بستانکار: نقد و بانک (۱.۲ میلیارد)
- درآمد ← بدهکار: کار در جریان پیمان (۱.۵ میلیارد) / بستانکار: درآمد پیمانکاری (۱.۵ میلیارد)
مقایسه روش درصد پیشرفت کار با روش کار تکمیل‌شده
در حسابداری پیمانکاری معمولاً دو روش اصلی برای شناسایی درآمد استفاده می‌شود: روش درصد پیشرفت کار و روش کار تکمیل‌شده. هر کدام از این دو روش ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند.
- در روش درصد پیشرفت کار، درآمد و سود پروژه به‌طور تدریجی و در طول اجرای قرارداد شناسایی می‌شود.
- اما در روش کار تکمیل‌شده، هیچ درآمدی تا زمان پایان پروژه ثبت نمی‌شود و کل درآمد و سود تنها در پایان کار به حساب می‌آید.
به همین دلیل، روش درصد پیشرفت کار تصویری واقعی‌تر از عملکرد مالی شرکت در طول اجرای پروژه ارائه می‌دهد؛ در حالی‌که روش کار تکمیل‌شده بیشتر در پروژه‌های کوتاه‌مدت یا قراردادهایی که عدم قطعیت بالایی دارند، کاربرد دارد.
اگر علاقه‌مند هستید با انواع روش‌های حسابداری در پروژه‌های پیمانکاری بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را مطالعه کنید.
نکات کلیدی و رایج در عمل
اجرای روش درصد پیشرفت کار در حسابداری پیمانکاری اگرچه بسیار کاربردی است، اما در عمل با چالش‌ها و نکات ظریفی همراه است. توجه به این نکات کمک می‌کند پروژه‌ها دقیق‌تر و بدون خطا مدیریت شوند.
- اهمیت برآورد درست هزینه‌ها
یکی از رایج‌ترین مشکلات، برآورد نادرست کل هزینه‌های پروژه است. کوچک‌ترین خطا در این بخش می‌تواند کل محاسبات درآمد و سود را دچار مشکل کند. پیشنهاد می‌شود برآورد هزینه‌ها به‌صورت مشترک توسط تیم مالی و فنی پروژه انجام شود. - به‌روزرسانی دوره‌ای برآوردها
شرایط پروژه‌ها معمولاً تغییر می‌کند (مثل افزایش قیمت مصالح یا تغییر در دستمزدها). بنابراین برآورد اولیه باید در طول پروژه بازبینی و اصلاح شود تا محاسبات درصد پیشرفت دقیق باقی بماند. - هماهنگی بین تیم مالی و فنی
حسابدار برای محاسبه درصد پیشرفت کار نیازمند اطلاعات فنی پروژه (مثل میزان پیشرفت فیزیکی یا میزان کار انجام‌شده) است. نبود هماهنگی بین این دو بخش می‌تواند باعث اختلاف در گزارش‌ها شود. - ثبت صحیح صورت وضعیت‌ها
یکی از اشتباهات رایج این است که صورت وضعیت‌های تأیید نشده هم در محاسبات لحاظ می‌شوند. باید دقت شود که تنها صورت وضعیت‌های تأیید شده توسط کارفرما وارد سیستم مالی شوند. - استفاده از نرم‌افزار حسابداری پیمانکاری
در پروژه‌های بزرگ، ثبت دستی اطلاعات هم وقت‌گیر است و هم احتمال خطا را افزایش می‌دهد. به همین دلیل استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی پیمانکاری می‌تواند مدیریت و کنترل فرآیند را ساده‌تر کند. در این بین نرم افزار حسابداری پیمانکاری ابنیه سافت به‌صورت کاملاً تخصصی به مدیریت مالی پروژه‌ها پرداخته است و تمام امکانات مورد نیاز پیمانکاران و مهندسان را به ساده ترین روش ممکن فراهم نموده‌است.
سخن پایانی
روش درصد پیشرفت کار یکی از مهم‌ترین ابزارها در حسابداری پیمانکاری است که به کمک آن می‌توان تصویر واقعی‌تری از وضعیت مالی پروژه‌های بلندمدت ارائه داد. این روش با شناسایی مرحله‌ای درآمد و سود، هم به مدیران پروژه کمک می‌کند تصمیمات بهتری بگیرند و هم به حسابداران امکان می‌دهد صورت‌های مالی شفاف‌تری تهیه کنند.
در کنار تمام مزایای این روش، باید به دقت در برآورد هزینه‌ها، به‌روزرسانی اطلاعات و ثبت صحیح صورت وضعیت‌ها توجه ویژه داشت. همچنین هماهنگی بین تیم مالی و فنی پروژه برای اجرای درست این روش ضروری است.
امروزه استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی حسابداری پیمانکاری می‌تواند بسیاری از این دغدغه‌ها را برطرف کند. ابنیه سافت با ارائه یک نرم‌افزار حسابداری پیمانکاری تخصصی، به شرکت‌های ساختمانی و پیمانکاران کمک می‌کند محاسبات درصد پیشرفت کار، ثبت درآمد و هزینه‌ها و کنترل پروژه‌های مالی را ساده‌تر و دقیق‌تر انجام دهند.
اگر به دنبال مدیریت بهتر پروژه‌های عمرانی و ساختمانی خود هستید، بهره‌گیری از چنین نرم‌افزاری می‌تواند یک گام مهم در جهت افزایش دقت و شفافیت مالی باشد.
